RADYOTERAPİ SEANSLARINDA NE OLUR?

Her tedavi öncesi size giymeniz için bir önlük verilir. Dolayısıyla tedaviye giderken değiştirilmesi kolay giyecekler tercih etmeniz önerilir. Tedavi odasında tedavi teknisyeni sizi karşılar ve tedavi masasına sizi yatırır. Üzerinizde işaretli dövmeler veya çizgiler yardımıyla size en doğru pozisyonu vermeye çalışır ve tedavi alanlarını belirler. Tedavi odasında her tedavi seansında yaklaşık 10-15 dakika geçirirsiniz, fakat gerçek tedavi sadece 2-3 dakika sürer. Tedavi sırasında herhangi bir acı hissetmezsiniz. İşlem basit bir akciğer filmi çekimi gibidir. Radyasyonu duymanız, görmeniz veya kokusunu almanız mümkün değildir.

Her tedavi alanındaki korumalar bilgisayarlar yardımıyla tedavi cihazının içinde bulunan ince liflerle yapılır. Planlama sürecinde hazırlanmış maskeler ve fiske ediciler tedavi sırasında sakin durmanız, hareket etmemeniz için gerekmektedir. Bu sayede her seansta doğru bölge istenilen dozu alacaktır. Tedavi sırasında nefesinizi tutmaya gerek yoktur, sakin bir şekilde nefes almanız yeterli olacaktır.

Tekniker tedaviye başlamadan hemen önce odayı terk eder. Tedavi cihazı odanın dışındaki konsülden kontrol edilir. Tedavi odasındaki kamera ve konuşma sistemleri yardımıyla teknikerler tedavi sırasında sizi izleyeceklerdir, gerekirse sizinle konuşup tedaviyi sonlandırabilirler. Eğer kendinizi rahatsız hissederseniz, lütfen ani hareketler yapmayın. Kolunuzu kaldırıp teknikeri uyarmanız yeterli olacaktır. Tedavi cihazı her an durdurulabilir ve tedavi daha sonra kaldığı yerden devam edebilir. Tedavi sırasında yerden yüksekte olacağınız için ani hareketler düşüp kendinizi yaralamanıza neden olabilir.

RADYOTERAPİNİN YAN ETKİLERİ VAR MIDIR?

Radyoterapinin amacı kanserli hücreleri yok etmektir, ama bu arada tedavi alanı içinde kalan sağlıklı hücreler de etkilenecektir. Bu şekilde ortaya çıkabilecek yan etkiler zamana hafif olmakla beraber, bazı hastalarda önemli sakıncalar yaratabilir. Tedaviye başlamadan önce doktorunuz, tedavi süresince ve sonrasında olabilecek yan etkileri size anlatacaktır. Bu konuda sizin sorularınızla da genişletebilecek açıklamalar sizi bilgilendirecek ve daha sonra doğabilecek sorunlara hazırlıklı olmanız sağlanacaktır.

RADYASYON ONKOLOJİSİ

Radyoterapi, yüksek enerjili radyasyonun kullanılması ile kanser hücrelerini öldürmeyi amaçlayan bir tedavi yöntemidir. Radyoterapi kanserli hücre ile beraber normal hücreleri de etkiler, dolayısı ile tedavi planlaması yan etkileri en aza indirecek şekilde dikkatli ve tecrübeli ellerde yapılmalıdır.

Hastalar kanser türüne bağlı olarak ameliyattan önce, ameliyat sırasında veya ameliyattan sonra radyoterapi alabilirler.

Radyoterapi tek başına veya kemoterapi ile birlikte de uygulanabilir.

RADYOTERAPİ NEDİR?

Radyoterapi (ışın tedavisi ya da şua tedavisi olarak da adlandırılır). X- ışını farklı radyasyon kaynaklarından elde edilen yüksek enerji ışınları kullanarak onkolojik hastalığın tedavi edilmesi ne denir. Radyoterapi uygulaması aynen akciğer filmi çekimi gibidir ve ağrı vermez. Tedavi seansları genellikle birkaç dakika kısa sürelidir. En sık kullanılan radyasyon tipi X - ışınlarıdır.

Radyoterapi bir makine yardımı ile dışarıdan verilebilir veya radyoaktif kaynakların tümörlü bölgeye yerleştirilmesi ile içeriden de uygulanabilir.

RADYOTERAPİ NASIL ETKİ EDER?

Yüksek dozlarda radyasyon özellikle hızlı çoğalan hücreleri öldürür ya da bölünerek büyümelerini durdurabilir. Tümör hücreleri, etraflarındaki normal hücrelerden çok daha hızlı büyüyüp bölündükleri için radyoterapi ile pek çok tümör türü başarı ile tedavi edilebilmektedir. Normal hücrelerde bir miktar radyasyondan etkilenir ama tümör hücrelerinin aksine, çoğu radyasyonun etkilerini üzerinden çok daha çabuk atarlar. Bu yüzden, normal hücreleri korumak için doktorlar radyasyonun dozunu düşük tutup toplam tedavi süresini zamana yayarlar. Doktorlarınız ayrıca olabildiğince normal dokuyu korumaya ve radyasyonu hastalıklı bölgeye yönlendirmeye özen gösterirler.

RADYOTERAPİNİN AMAÇLARI VE YARARLARI NELERDİR?

Radyoterapinin  hedefi  normal hücreleri mümkün olan en az riske atıp tümör hücrelerini öldürmek veya büyümelerini durdurmaktır. Radyasyon vücudun hemen her yerinde pek çok tümör türünü tedavi etmek için kullanılabilir. Nitekim, onkoloji hastalıklarının yarıdan çoğu bir takım radyoterapi uygulamaları ile tedavi edilmektedir ve pek çok onkoloji hastasında kullanılan tek tedavi tipi radyoterapidir. Tek başına ya da başka tümör tedavisi türleri ile beraber olarak radyoterapi uygulanmış olan binlerce kişinin hastalıklardan kurtulduğu bilinmektedir.

Tıpkı cerrahi gibi, radyoterapi de lokal-bölgesel bir tedavidir. Yani vücudun yalnızca belli bir bölgesindeki tümör hücrelerini etkiler. Bazen doktorlar daha iyi sonuç almak için örneğin kemoterapi ya da biyolojik tedavi gibi kan yoluyla vücudun her yerine ulaşabilen tedavilere (sistemik tedavilere) radyoterapiyi de etkiler.

RADYOTERAPİNİN RİSKLERİ NELERDİR?

Radyoterapinin tümör hücrelerini yok eden veya zarar veren dozları bazı normal hücrelere de bir miktar zarar verebilir. Tedavinin yan etkilerinin, nedeni radyasyonun bu normal hücreler üzerindeki olumsuz etkilerden kaynaklanır. Bu yan etkilerin çok büyük bir kısmı tedavi bittikten çok kısa bir süre sonra kendiliğinden veya uygun ilaçlar kullanarak ortadan kalkabilmektedir. Radyoterapinin çoğu yan etkisi iyi bilinir ve doktor, hemşire ve diğer personelin yardımı ile kolayca tedavi edilebilir. Tümör hücrelerini yok etmenin getireceği yararlara kıyasla, genellikle kabul edilebilecek düzeyde yan etki ihtimali her zaman olabilmektedir.

RADYOTERAPİ NASIL UYGULANIR?

Radyoterapi iki yöntemden biri ile uygulanabilir; eksternal=dışarıdan radyoterapi ya da brakiterapi=içerden/yakından radyoterapi. Bazı hastalara önce biri sonra diğeri olmak üzere veya eşzamanlı olarak her ikisi birden uygulanır.

Tümör nedeniyle radyoterapi uygulanması gereken çoğu hastada dışarıdan radyoterapi kullanılır. Dışarıdan gelen hasta tedavi cihazının masasına yatar ve tekniker arkadaşlar gerekli tedavi ayarlamasını yapınca tedavi başlar. Hastamızın etrafında cihaz gerekli açılardan ışınlamasını gerçekleştirir. Hastamız hiçbir şekilde acı hissetmez.

İçerden uygulama sırasında radyoaktif kaynak vücut içerisine yerleştirilir.  Radyoaktif doku boşluklarına veya tümöre yerleştirilir bu radyoaktif maddeler belli bir zamandan sonra çıkartılabilir ya da o dokuda kalabilir.

RADYASYON TEDAVİSİNİ KİMLER UYGULAR?

Her kanser tanısı almış hastalara radyoterapi uygulanmamaktadır. Bu nedenle hastalar uzman hekimler tarafından değerlendirildikten  sonra, hastalığın evresi, türü ve uygulanan diğer tedaviler göz önüne alınarak radyoterapi alıp almaması için karar verilir. Radyoterapi kararı alınan hastaların uygulama şekli, dozu, tedavi cihazı ve tedavi süresi ne yine sorumlu hekim karar verir.

Radyoterapinin ilk aşaması, ayrıntılı klinik muayenedir. Hastanın varsa tespit edilen kitlesi veya riskli alanı önceden tespit edilir. Tedavi planlaması simülasyon  işlemi ile yapılır. Simülasyon, CT veya PET-CT cihazı ile yapılır. CT den gelen görüntüler bilgisayarlı tedavi planlama sistemine aktarılır ve tedavi edilecek bölge ve çevredeki kritik  organlar doktorlar tarafından konturlanır. Radyoterapi cihazlarından uygun ve doğru dozda radyasyon verilmesini sağlayan ve denetleyen radyoterapi  fizikçisidir. Fizikçi ve hekim beraber çalışarak tümör bölgesine mümkün olan en yüksek dozun uygulanmasını sağlarken normal dokular için en az doz verilecek şekilde  tedavi planını özel bir bilgisayar sistemi ile planlar. Bilgisayarlı planlama sistemi ile 3-boyutlu konformal  radyoterapi, yoğunluk ayarlı radyoterapi (IMRT) veya volümetrik ark tedavisi (VMAT) yapılabilmektedir. Yapılan tedavi planı tedavi sırasında hassas görüntüleme yöntemleri ile konfirme edilebilirse(IGRT) tedavisi uygulanmış olur.

TEDAVİ NE KADAR SÜRER?

Radyoterapi çoğu tümör türünde genellikle haftada 5 gün uygulanır ve 4 ile 7 hafta arasında sürer ihtiyacınız olan toplam radyasyon dozu ve tedavi sayısı tümörünüzün boyuna, yerine ve türüne, genel sağlık durumunuza ve gördüğünüz diğer tıbbi tedavilere göre değişir.

Birkaç yüksek doz yerine, her gün azar azar dozlarda alınan radyasyon uygulaması ile tedavi edilen bölgedeki normal vücut dokularının ertesi güne kadar kendini yenilemesi ve radyasyondan korunmasına yardımcı olunmaktadır. Ayrıca, hafta sonları verilen iki günlük aralar sayesinde normal hücrelerin daha da iyileşmesi sağlanmaktadır.

Radyoterapiden en iyi şekilde yararlanmak için bütün seanslarımızın usulünce ve planladığı şekilde alınması çok önemlidir. Seansların gereksiz yere atlanması ya da uzun süreyle ertelenmesi tedavinin etkinliğini azaltabilir.

RADYOTERAPİYE BAĞLI GELİŞEBİLECEK GENEL YAN ETKİLER

Yorgunluk Ve Halsizlik Hali

Yorgunluk, kendini yorgun hissetmek ve enerji eksikliği onkolojik hastaların en sık bildirdiği şikayetlerdir. Kesin nedeni her zaman bilinmez. Hastalığın bizzat kendisine ya da tedaviye bağlı olabilir. Kan sayımlarındaki düşüşlerin, az uykunun, ağrının ve azalan iştahın da bir sonucu olabilir.

Çoğu insan radyoterapinin bir kaç haftasından sonra kendini yorgun hissetmeye başlar. Radyoterapi boyunca iyileşmek için vücudunuz epey enerji kullanır. Ayrıca hastalığınızın getirdiği stres, her gün tedaviye gitmek için yaptığınız yolculuk ve radyasyonun normal hücreler üzerindeki etkileri nedeniyle de kendinizi yorgun hissedebilirsiniz. Yorgunluk ya da halsizlik hissi tedaviniz tamamlandıktan 1-2 hafta sonra tamamen geçer. Radyoterapi devam ederken günlük aktivitelerin azaltılması, gün içinde kısa süreli dinlenme molalarının verilmesi, hafif tempolu yürüyüşler ve gevşeme egzersizleri önerilmektedir.

İştahsızlık

Tedavi süresince ve sonrasında dengeli ve yeterli beslenme önemli bir konudur. Bulantı-kusma, ishal, hazım sorunları ve stres nedeniyle olabilmektedir. Tedavi süresince kilo kaybedilmemesine özen gösterilmelidir. Gerekli olduğu durumlarda doktorunuz beslenme durumunuzu değerlendirerek size özel diyetler veya ek besin destekleri önerecektir. Sık ve küçük öğünler halinde yemek yenmesi önerilir. Sessizlik, sakinleştirici müzikler, loş ışık gibi iştah artırıcı etmenlerden yararlanabilirsiniz.

Yemeklerden önce 5-10 dakika yürüyüş, yatakta yapılacak sınırlı hareketler bile iştahı açar. Tüm yiyeceklerinizi zevkli bir biçimde güzel bir ortamda tüketmeye özen gösteriniz. Sabah saatleri genellikle iştahın en açık olduğu zamandır. Bundan yararlanarak kahvaltıyı günün en büyük öğünü haline getirebilirsiniz.

Cilt Problemleri

Radyasyon tedavisinin uygulandığı her bölgede cilde ait birtakım yan etkiler gelişebilir. Bu yan etki riski, uygulaması planlanan toplam doz yükseldikçe artar. Yani daha çok 5-6 hafta süren uzun süreli tedavilerde ve tedavinin ileri dönemlerinde görülür. Koltuk altı, boyun gibi cilt dokusunun ince olduğu bölgelerde, anüs bölgesi, ağız içi mukoza dokularında bu tip yan etki riski daha fazladır. Cilde ait yan etkiler, üzerine basmakla solan hafif kızarıklıklarla başlar ve sulu, açık yaralara kadar gidebilir. Doktorunuz ve teknikeriniz  cilt değişikliklerini sürekli kontrol edecek ve cilt reaksiyonlarına ait ilk belirtileri gördüklerinde gerekli önlemleri alarak, sizi de bilgilendireceklerdir. Bazı durumlarda tedavinize bir süre ara verilmesi gerekebilir. Birtakım ilaçlar kullanmanız önerilebilir. Ama doktorunuz önermeden krem, pansuman türü uygulamalardan kaçınınız. Cildiniz için alacağınız önlemler size mutlaka anlatılacaktır. Cilt reaksiyonlarının büyük bölümü tedavi bitiminden 2-4 hafta sonra kaybolur. Bazen tedavi sonrası uzun dönemde radyoterapi alanına dahil olan cildinizde noktasal tarzda koyu lekeler (telenjiektazi)  kalıcı olabilir zararsızdır. O bölge cildiniz, diğer bölgelere göre daha koyu renkli ve daha sert olarak değişikliğe uğrayabilir ve bu durum çoğu kez zamanla normale yaklaşır.

BÖLGESEL YAN ETKİLER

Baş ve Boyun Bölgesi Radyoterapisindeki Olası Yan Etkiler

Baş ve boyun bölgesine uygulanan radyoterapi dişlerinizin çürümesi olasılığını arttırabilir. Sorunları önlemek amacıyla tasarlanan ağız bakımı tedavinizin çok önemli bir parçası olacaktır. Radyoterapiye başlamadan önce, diş hekiminizden bir randevu alıp komple ağız bakımı yaptırınız. Tedavi süresince ağız içinde yaralar olabilir. Bu nedenle tedavi boyunca düzenli antiseptik gargara ve başka ilaçlar kullanmanız gerekebilir. Tükrük bezleri etkilendiğinden ağız kuruluğu ve buna bağlı yutma güçlüğü, çiğneme zorluğu da görülebilir. Boğazınız çok tahriş olmuş, yeme-içme sancılı bir hal almışsa, tedaviye bir süre ara vermek gerekebilir. Ayrıca ağızda mantar enfeksiyonu gelişebilir, tat alma duyunuz bozulabilir. Tüm bunlar iştah azalması ve dolayısıyla kilo kaybına yol açabilir. Bu tür yan etkiler tedavi tamamlandıktan sonra birkaç hafta kadar daha devam edebilir. Ses kısıklığı olabilir. Ancak tedavi bitiminden birkaç hafta sonra eski haline gelir.

Akciğer Bölgesine Radyoterapi Sırasında Olabilecek Yan Etkiler

Radyoterapi esnasında ve sonrasında bir süre için nefesinizde daralma hissi olabilir ve katı yiyeceklerin alınması zorlaşabilir. Bazı özel ağrı kesici ve gargara türü ilaçlarla yemek sırasında hissedilen bu ağrıyı hafifletmek mümkündür.

Bu belirtiler tedaviden sonra giderek azalır ve genellikle 5-8 haftada tamamen geçer. Kuru öksürük, nefes darlığı gelişebilir. Ancak tedavi bitiminden birkaç ay sonra gelişecek öksürük, nefes darlığı yakınması radyoterapiye bağlı akciğer hasarını gösterebileceğinden önemlidir.

Karın Bölgesine Radyoterapi Sırasında Olabilecek Yan Etkiler

Tedavi süresince, hatta ilk günlerinden başlayarak bulantı bazen kusma olabilir. Buna bağlı yemek yeme problemi ile hızlı kilo kaybı başlar, bu şikayetlerinizi önleyici ilaçlar verilecektir.  Radyoterapi bitiminde yakınmalarınız da kalmayacaktır. Bunların dışında ishal, mide krampları ve şişkinlik yakınması görülebilir. İshal durumunda gerektiğinde tedaviye ara verilir ve ilaç başlanır. İshal, tedaviden sonra tamamen geçecektir. Buna ek olarak idrar kesesinin etkilenmesi sonucu sık idrara çıkma, idrar yaparken yanma olabilir. Bol su içmek tüm bu belirtileri hafifletir.

Kan Hücrelerinin Etkilenmesine Bağlı Yan Etkiler

Radyoterapi kan yapıcı sistemin ürettiği hücreleri etkileyebilir. Ayrıca kemoterapi ile birlikte ya da kemoterapiden hemen sonra başlayan radyoterapide kan ile ilgili yan etkiler daha sık görülmektedir. Bun etkileri zamanında saptayabilmek  için tedavideki hastaya kan sayımı yapılabilir.

Öneriler

Radyoterapiye başladığınız zamanki genel durumunuz, günlük hayatınıza devam etmek için uygunsa, radyoterapi sırasında da bir değişiklik olmayacaktır. Fakat uzun süre tedavilerde, günlük yaşamınızı zorlaştıran yan etkiler gelişebilmektedir. Tedaviniz süresince kendinizi yorgun, halsiz hissedebilirsiniz. Bu yorgunluk, tedavinizden kaynaklanan bir durumdur, kesinlikle hastalığınızın kötüye gittiğini göstermez ve genellikle tedaviden sonra kaybolur.

Beslenme

Tedavi süresince sağlıklı ve bol su içmeye mutlaka özen göstermelisiniz. Et, yoğurt, baklagiller, yumurta, süt, balık gibi yüksek proteinli besinler bu süreçte diyetinizde özellikle gereklidir. Yağlı kızartma türü yiyeceklerden uzak durmanız faydalı olacaktır. Ağzınızda şiddetli ağrılar ve yaralar gelişebilir bu nedenle çok soğuk, çok sıcak, acı ve baharatlı yiyeceklerden uzak durmanız gereklidir. Gerektiğinde ağız içi sorunlarınız geçene kadar yüksek kalorili özel solüsyonlarla beslenmenize takviye yapılabilir. Karın bölgesine radyoterapi gaz oluşumuna yol açan fasulye, nohut ve kimyonlu yiyecekleri sınırlı ölçüde tüketmeniz faydalı olacaktır. Bağırsakların etkilenmesi nedeniyle ishal gelişebileceğinden tedavi süresince yağsız peynir, beyaz ekmek, patates pirinç, yağsız haşlama etgibi yiyecekler tüketilmelidir. Tedaviniz süresince kesinlikle alkol ve sigara kullanılmamalıdır.

Egzersiz

Bedeni yormayan egzersizler, örneğin yürüyüşler fizik gücüne katkıda bulunur. Dolayısıyla radyoterapi süresince düzenli olarak spor yapılmasının zararı yoktur..

Dinlenme

Radyasyon tedavisi sırasında normal yaşantınızı mümkün olduğunca devam ettirmeli ancak dinlenmeye özen göstermelisiniz.

Cilt Bakımı

Cilt reaksiyonları sıklıkla görülebilir. Tedavi bölgesi ılık su ile yıkanıp, banyo yapılabilir. Tedavi bölgesinde kaşıntı hissi olabilir ancak asla ovalamayınız, kaşımayınız,  çünkü bu bölgedeki deri hassaslaşır ve kolay tahriş olabilir. Parfümlü sabunlar, pudralar, deodorantlar, losyonlar, kremleri tedavi süresince kullanmanız sakıncalıdır. Baş ve boyun bölgesinden radyoterapi alıyor iseniz tedavi süresince köpük, krem ve jilet kullanarak tıraş olmayın. Eğer gerekliyse tedavi  başlangıç döneminde tıraş makinesi kullanılabilir.

Takip

Tedaviniz tamamlandıktan sonra hastalığınızdaki iyileşmenin ve genel durumunuzun değerlendirilmesi amacıyla belirli aralıklarla doktorunuz tarafından kontrollere çağırılacaksınız. Kendinizi iyi hissediyor olsanız dahi bu kontrol randevularına özenle uymanız, tedaviniz açısından mutlaka gereklidir. Kontrol aralıkları giderek uzayacaktır.

Kontroller sırasında muayeneniz  yapılacak, ve belirli tetkikler istenecektir. Kontroller sırasında, tedaviye bağlı olası geç yan etkiler değerlendirilecektir.Eğer radyoterapi ile ilgili bir sorunla karşılaşılmaz ise takipleriniz tibbi onkoloğunuz tarafından yapılmaya devam edecektir. Kontroller, sizin için asla bir stres sebebi olmamalıdır aksine herhangi bir endişe ya da sorununuzu konuşabilmek için bir fırsattır. Kontrolleriniz için size belli günlere randevular verilecektir. Ama arada bir gün herhangi bir şikayetiniz, aklınıza takılan herhangi bir belirti olursa randevu tarihinizi beklemeden derhal doktorunuzla bağlantı kurmaktan çekinmeyiniz.